نرخ بهره از مهم ترین ابزارهای اقتصادی محسوب می شود که از روزگاران گذشته مورد بحث و جدل بوده است. بسیاری از فلاسفه و اقتصادانان مخالف دریافت نرخ بهره بوده اند و بعضی نیز موافق. افرادی نظیر افلاطون، کینز و فریدمن جز مخالفان و افراد دیگری همچون ارسطو، ویکسل و فیشر معتقد بودند در بعضی فعالیت های اقتصادی دریافت نرخ بهره موجب رشد اقتصادی و افزایش سرمایه گذاری می شود. از آنجایی که نرخ بهره یک متغیر مهم برای دولت ها در جهت مدیریت اقتصادی است، در این مطلب قصد معرفی این متغیر کلیدی و تاثیرش در متغیر های دیگر همچون سرمایه گذاری، نرخ ارز و… را داریم.
نرخ بهره چیست؟
نرخ بهره (Interest Rate) عبارت است از هزینه فرصت استفاده از پول؛ یعنی مقدار سود پرداختی در هر دوره به ازای قرض یا وام گرفته شده. اگر بخواهیم ساده تر به سوال نرخ بهره چیست پاسخ دهیم، باید بگوییم نرخ بهره درصدی از مبلغ اسمی وجه قرض گرفته شده در یک دوره زمانی مشخص است که معمولا یک سال در نظر گرفته می شود؛ یعنی بهایی که برای قرض گرفتن پول می پردازید. وقتی شما مبلغی را (به صورت یکجا) به عنوان وام از بانک قرض می گیرید، آن مبلغ را به صورت تدریجی و در بازه زمانی مشخص بازپرداخت می کنید. هر چه نرخ بهره بالاتر باشد، به اندازه وام باید مبلغ بیشتری بازپرداخت کنید.
همان طور که می دانیم ارزش پول با گذشت زمان تغییر می کند، به دلیل وجود تورم و کاهش ارزش پول، شما باید علاوه بر وام دریافتی، مبلغ اضافه ای را تحت عنوان بهره (سود) به بانک بپردازید که می تواند هزینه فرصت سرمایه گذاری نیز تعریف شود. نرخ بهره در یک دوره یک ساله را نرخ بهره سالانه می گویند. سایر نرخ بهره ها نیز در دوره های روزانه و ماهه اعمال می شوند.
انواع نرخ بهره:
هر وام دهنده یا بانک نرخ بهره با شرایط خاص خود را دارند. این شرایط ممکن است به میزان اعتبار، مبلغ وام، طول مدت بازپرداخت و میزان درآمد شما بستگی داشته باشد. اگر در مسیر وام گرفتن باشید، می بینید که انواع مختلفی از نرخ بهره وجود دارد. به نفع وام گیرنده است از انواع نرخ بهره وام آگاهی داشته باشد و بداند آیا ارزش دارد در واقع این اعتبار را بخرد؟ زمانی که نرخ بهره بالاست، گرفتن وام گران، و زمانی که نرخ بهره پایین باشد، گرفتن واسم ارزان تر است. در ادامه اطلاعات کافی از انواع نرخ بهره و فرمول محاسبه نرخ بهره آورده شده.
نرخ بهره ساده و مرکب:
نرخ بهره ساده (Simple Interest) ساده ترین روش محاسبه نرخ بهره است. این مبلغ منحصرا به صورت درصدی از وام یا قرضی که گرفته اید، محاسبه می شود.
فرمول نرخ بهره ساده:
Simple Interest=P×i ×n
در این فرمول (P) اصل سرمایه، (i) نرخ بهره سالانه و (n) تعداد سال ها است. نرخ بهره مرکب (Compound Interest) به نسبت نرخ بهره ساده پیچیده تر است ولی در طولانی مدت باعث می شود وام یا قرض دهنده، سود بیشتری دریافت کند. در این روش نرخ بهره ی بهره، نیز محاسبه می شود. یعنی علاوه بر درصدی از وام یا قرض، سودی که به نرخ بهره تعلق می گیرد نیز محاسبه می شود.
فرمول نرخ بهره مرکب:
Compound Interest=P×[(1+i)n-1]
در این فرمول (P) اصل سرمایه، (i) نرخ بهره سالانه و (n) تعداد سال است.
برای آشنایی با مفاهیم مارکتینگ و بازاریابی، مقاله رشته بازاریابی را از دست ندهید.
نرخ بهره ثابت و شناور:
نرخ بهره ثابت (Fixed Interest Rate) در مدت زمانی که توافق شده است ثابت می ماند و با گذشت زمان تغییر نمی کند. نرخ بهره شناور یا نرخ بهره قابل تنظیم (Variable Interest Rate)، با مرور زمان تغییر می کند و با گذشت زمان ثابت نمی ماند. از عوامل مؤثر بر تغییر نرخ بهره، شاخص بازار سهام، تورم و … را می توان نام برد.
نرخ بهره واقعی و اسمی:
نرخ بهره حقیقی یا نرخ بهره واقعی چیست؟ نرخ بهره واقعی (Real Interest Rate)، به میزانی از نرخ بهره گفته می شود، که میزان نرخ تورم را در محاسبه آن لحاظ کرده باشند.
نرخ بهره اسمی (Nominal Interest Rate)، به میزانی از نرخ بهره گفته می شود، که نرخ تورم در آن محاسبه نشده باشد.
نحوه محاسبه نرخ بهره واقعی:
نرخ بهره واقعی = نرخ بهره اسمی – نرخ تورم
نرخ بهره طبیعی:
نرخ بهره طبیعی (Natural Rate of Interest)، نرخ بهره ای است که بر حسب آن، اقتصاد در اشتغال کامل قرار بگیرد و تورم نیز با ثبات باشد. البته نرخ بهره طبیعی قابل مشاهده نیست و اقتصادانان معمولا این متغیر را تخمین می زنند. برخی معتقد هستند نرخ بهره واقعی باید به نرخ بهره طبیعی نزدیک شود.
نرخ بهره جاری:
نرخ بهره جاری یا نرخ بازار پول، همان بهره سرمایه در کوتاه مدت است. نرخ جاری را عرضه و تقاضای بازار تعیین می کند.
نرخ بهره تعادل:
نرخ بهره تعادلی (Equilibrium Interest Rate)، وقتی نرخ بهره طبیعی با نرخ بهره بازار (نرخ بهره جاری) یکی شود، نرخ بهره تعادلی به دست می آید.
نرخ بهره مؤثر:
نرخ بهره مؤثر (Effective Interest Rate) به مانده حساب وام یا پس انداز برای تعیین مبلغ بهره متعلق به همان دوره اشاره دارد که این دوره می تواند در فواصل یک ماه، سه ماه یا شش ماه باشد. استفاده از این نرخ باعث می شود سرمایه گذار، این فرصت را داشته باشد که سود دریافتی را دوباره سرمایه گذاری کند و میزان بازده را افزایش دهند.
نرخ بهره بدون ریسک:
نرخ بهره بدون ریسک (Risk-free Interest Rate)، به نرخی گفته می شود که نرخ بازده انتظاری که سرمایه گذاری شده است، ریسکی نداشته باشد. معمولا این نرخ معادل با سود سپرده بانکی در نظر گرفته می شود که کمترین میزان سود اطلاق می شود. سرمایه گذاری در بسیاری از بازار ها دارای ریسک است، ولی به دلیل وجود سود بیشتر، بعضی از سرمایه گذاران ریسک را می پذیرند.
نرخ بهره منفی چیست؟
هنگامی که نرخ بهره زیر صفر شود، سپرده گذاران در ازای نگهداری سپرده ای که در بانک دارند باید درصدی را به بانک بپردازند. نرخ بهره منفی سیاستی است که دولت ها زمانی آن را اجرا می کنند که کشور دچار رکود شود.
در این حالت سپرده گذاران، سپرده خود را از بانک خارج می کنند و بیشتر تمایل پیدا می کنند که پول خود را خرج کنند و یا در جای دیگری این مبلغ را سرمایه گذاری کنند. به این ترتیب پول سرمایه داران به سمت تولید هدایت می شود و می تواند موجب رشد اقتصادی شود.
رابطه بین نرخ بهره و برخی متغیر های تاثیرگذار در اقتصاد:
نرخ بهره بالا، گرفتن وام ها را گران تر می کند. هنگامی که نرخ بهره بالاتر باشد، افراد و کسب و کارها نمی توانند وام بگیرند. در این صورت تقاضای مصرف کننده ها پایین می آید زیرا اعتبار کافی برای خرید ندارند. در عین حال افراد به واسطه سود بیشتری که از بانک ها دریافت می کنند، ترجیح می دهند در بانک ها پس انداز کنند. در نتیجه نرخ بهره بالا، نقدینگی و سرمایه در گردش را کاهش می دهد و این کاهش نقدینگی چرخ اقتصاد را کند می کند. در مقابل، زمانی که نرخ بهره پایین تر باشد، وام های بیشتری گرفته می شود و تقاضا برای خرید املاک و مستغلات بالا می رود. سرمایه گذاران نیز به دلیل نرخ بهره پایین، پول های خود را از بانک ها خارج می کنند. افزایش نقدینگی در یک سیستم اقتصادی باعث افزایش تقاضا و در نهایت افزایش قیمت ها می شود. این یکی از دلایل تورم است.
رابطه بین نرخ بهره و سرمایه گذاری:
سرمایه گذاری برای کشور ها متغیر بسیار مهمی است، زیرا هدایت سرمایه سرمایه گذار ها، به سمت تولید موجب رشد اقتصادی می شود. از این رو آگاهی نبست به رابطه بین نرخ بهره و سرمایه گذاری بسیار پر اهمیت است.
رابطه این دو یک رابطه معکوس است. یعنی کاهش در نرخ بهره، باعث افزایش در سرمایه گذاری و افزایش در تقاضا و در نهایت رشد اقتصادی می شود.
رابطه بین نرخ بهره و نرخ ارز:
برخی از اقتصاددانان معتقدند رابطه بین نرخ ارز و نرخ بهره در کوتاه مدت معکوس است، یعنی با افزایش نرخ بهره، ارزش نرخ ارز کاهش می یابد. ولی در بلند مدت رابطه بین این دو متغیر مستقیم است، یعنی با افزایش نرخ بهره، ارزش نرخ ارز افزایش می یابد.
رابطه بین نرخ بهره و نرخ تورم:
با بالا رفتن سطح عمومی قیمت ها و افزایش در نرخ تورم، رشد اقتصادی کاهش می یابد و یکی از عوامل مؤثر بر نرخ تورم، نرخ بهره است. نرخ تورم با نرخ بهره بانکی رابطه مستقیم دارند، با توجه به نظریه ایروینگ فیشر یه واحد افزایش در نرخ بهره، موجب یک واحد افزایش در نرخ تورم می شود (البته منظور از نرخ بهره، نرخ بهره اسمی است). در موارد بالا، نرخ بهره تنها عامل تاثیرگذار نیست، بلکه موارد دیگری هم بر سرمایه گذاری، نرخ ارز و نرخ تورم تاثیر می گذارد. این ها خروجی آزمون هایی است که در کشور های توسعه یافته به ثبت رسیده اند، ولی در کشوری مانند ایران که یک کشور در حال توسعه است ممکن است نتایج دیگری رقم بخورد.
